ولتر (۱۶۹۴–۱۷۷۸)، با نام اصلی فرانسوا-ماری آروئه، فیلسوف، نویسنده، و طنزپرداز فرانسوی بود که به عنوان یکی از پیشگامان عصر روشنگری، به خاطر دفاع از آزادی بیان، جدایی دین از سیاست، و مبارزه با تعصب مذهبی شهرت جهانی یافت. او بیش از ۲۰٬۰۰۰ نامه و ۲٬۰۰۰ کتاب در قالب‌های نمایشنامه، شعر، رمان، و مقاله نوشت .
پرتره مشهور ولتر، اثر موریس کوئنتین دو لا تور (۱۷۳۵) که لبخند طنزآمیز و نگاه نافذ او را ثبت کرده است .
دوران کودکی و جوانی
- تولد و خانواده: در ۲۱ نوامبر ۱۶۹۴ در پاریس به دنیا آمد. پدرش حقوقدان و مادرش در هفت‌سالگی او درگذشت. در خانواده‌ای مذهبی بزرگ شد اما از کودکی روحیه‌ای عصیانگر داشت .
- تحصیلات: در مدرسه‌ی لوئی کبیر زیر نظر مسیحیان تحصیل کرد و به زبان‌های لاتین، یونانی، انگلیسی، ایتالیایی، و اسپانیایی مسلط شد. برخلاف میل پدر که می‌خواست حقوقدان شود، نویسندگی را برگزید .
زندان و تبعید: نقطه عطف زندگی
ولتر به دلیل انتقادات تندش همواره با حکومت و کلیسا درگیر بود:
- اولین زندان (۱۷۱۵): به خاطر سرودن اشعار ضد حکومتی علیه فیلیپ دوم اورلئان، ۱۱ ماه در باستیل زندانی شد. در همین دوره نام مستعار “ولتر” را برای خود برگزید .
- تبعید به انگلیس (۱۷۲۶–۱۷۲۹): پس از درگیری با شوالیه دو روهان (که به ضرب و شتم او منجر شد)، به انگلیس تبعید شد. این دوره تأثیر عمیقی بر اندیشه‌اش گذاشت:
- تحسین نظام مشروطه پارلمان انگلیس، استقلال قضات، و محدودیت قدرت پادشاه .
- آشنایی با فلاسفه تجربی مانند جان لاک و ایزاک نیوتن .
- پروژه‌های ادبی در تبعید:
- انتشار “نامه‌های فلسفی” (۱۷۳۳) که ستایشی از آزادی‌های انگلیس بود و در فرانسه توقیف و سوزانده شد .
- نگارش نمایشنامه‌هایی مانند “بروتوس” (۱۷۲۹) و “سمیرامیس” (۱۷۴۸) .
عشق و همکاری فکری: امیلی دو شاتله
در ۱۷۳۴، پس از توقیف کتاب‌هایش، به منطقه‌ی مرزی “سیرِی” گریخت و با امیلی دو شاتله (ریاضیدان و فیزیکدان) آشنا شد. این رابطه ۱۶ ساله تبدیل به همکاری فکری شد:
- مطالعه بیش از ۲۱٬۰۰۰ کتاب علمی و فلسفی .
- ترجمه آثار نیوتن به فرانسوی و انتشار “اصول فلسفه نیوتن” (۱۷۳۸) .
شاهکارها و اندیشه‌های ماندگار
ولتر در سبک‌های ادبی متنوعی فعال بود:
- رمان “کاندید” (۱۷۵۹): هجویه‌ای علیه فلسفهٔ خوش‌بینی (“این جهان بهترین جهان ممکن است!”) که پس از زلزلهٔ لیسبون نوشت و به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های اروپا تبدیل شد .
- تاریخنگاری نوین: در “عصر لوئی چهاردهم” (۱۷۵۱) و “رساله‌ای دربارهٔ آداب و روح ملت‌ها” (۱۷۵۶)، تاریخ را نه بر اساس جنگ‌ها، بلکه بر پایهٔ پیشرفت‌های فرهنگی تحلیل کرد .
- مبارزه با تعصب: پس از اقامت در “فرنی” (نزدیک مرز سوئیس)، کمپین‌هایی برای تبرئه قربانیان بی‌گناه مانند ژان کالاس (پروتستان محکوم به مرگ) راه انداخت و “رساله‌ای دربارهٔ تساهل” (۱۷۶۳) را نوشت .
جمله نمادین او:
«کسی که می‌گوید: با من هم‌فکر شو، وگرنه خدا تو را لعنت خواهد کرد؛
به کسی می‌ماند که می‌گوید: با من هم‌فکر شو، وگرنه تو را خواهم کشت!» .
سال‌های پایانی و مرگ
- در ۱۷۷۸، پس از ۲۸ سال دوری، به پاریس بازگشت و با استقبال پرشور مردم مواجه شد.
- در ۳۰ مه ۱۷۷۸ در ۸۳ سالگی درگذشت. به دلیل مخالفت کلیسا با دفن مسیحی او، دوستانش پیکر او را مخفیانه به خاک سپردند .
- در انقلاب فرانسه (۱۷۸۹) پیکرش به پانتئون پاریس منتقل شد و به عنوان نماد مبارزه با استبداد تقدیس گردید .
نقل‌قول‌های ماندگار
- در دفاع از آزادی بیان:
“ممکن است با توافق نداشته باشم، اما تا پای جان از حق تو برای بیان آن دفاع می‌کنم.”
- در نقد قدرت:
“به‌محض اینکه در کشوری کسی بگوید: ‘چه کسی فکر می‌کند؟’، استبداد سر برمی‌آورد.” .
جدول آثار شاخص ولتر
| عنوان اثر | سال انتشار | ژانر | محور اصلی |
|---|---|---|---|
| ساده‌دل (کاندید) | ۱۷۵۹ | رمان فلسفی | نقد خوش‌بینی و تعصب مذهبی |
| نامه‌های فلسفی | ۱۷۳۳ | مقاله | ستایش لیبرالیسم انگلیسی |
| آنریاد | ۱۷۲۳ | منظومه حماسی | ستایش تساهل دینی |
| قرن لوئی چهاردهم | ۱۷۵۱ | تاریخنگاری | تحلیل تمدن فرانسه |
| ادیپ | ۱۷۱۸ | تراژدی | نخستین موفقیت ادبی او |
میراث ولتر: چراغ روشنگری
ولتر با شعار “Écrasez l’Infâme!” (نابود کنید این پلید را!) خواهان نابودی جهل و تعصب بود. او اگرچه دیست بود (به خدای غیرشخصی باور داشت)، اما منتقد سختگیر ادیان سازمان‌یافته به ویژه کلیسای کاتولیک بود . امروزه بنیاد ولتر در آکسفورد، مجموعه‌ای ۲۰۵ جلدی از آثار کامل او را منتشر کرده است .