تولد و دوران کودکی (۱۸۶۹–۱۸۸۸)
مهانداس کارامچاند گاندی در ۲ اکتبر ۱۸۶۹ در شهر ساحلی پوربندر در ایالت گجرات هند به دنیا آمد. او کوچکترین فرزند خانواده‌ای از طبقه وایشیا (بازرگانان و کشاورزان) بود که در نظام کاستی هند جای می‌گرفت. پدرش، کارامچاند گاندی، دیوان (وزیر) ایالت پوربندر بود و مادرش، پوتلی‌بای، زنی عمیقاً مذهبی از فرقه پرانامی‌های هندو بود که آیین جین را نیز پیروی می‌کرد. تأثیر مادر بر گاندی عمیق بود: گیاهخواری، روزه‌گیری برای پاکسازی روح، و اصل آهیمسا (آسیب نرساندن به موجودات زنده) از همان کودکی در او نهادینه شد .
در سن ۱۳ سالگی، مطابق سنت رایج آن زمان، با کاستوربا (کستوربا) ازدواج کرد. این ازدواج سنتی که توسط والدین ترتیب داده شده بود، در سال‌های بعد به رابطه‌ای عمیق تبدیل شد. گاندی بعدها در خاطراتش به شرمندگی از رفتارهای حسادت‌آمیز خود در ابتدای ازدواج اشاره کرد .
تحصیلات و تحول فکری در انگلستان (۱۸۸۸–۱۸۹۱)
در ۱۸ سالگی، گاندی برای تحصیل حقوق به لندن رفت. پیش از سفر، به مادرش قول داد از خوردن گوشت، شراب و بی‌بندوباری جنسی پرهیز کند. در لندن، با چالش‌های فرهنگی زیادی روبه‌رو شد: گیاهخواری او مورد تمسخر قرار گرفت، اما او با پیوستن به انجمن خام‌خواران لندن و مطالعه آثار فیلسوفانی مانند هنری استفان، به اصول خود پایبند ماند. این دوره همچنین آغاز کشف ادیان جهانی بود: او با مطالعه “باگاواد گیتا” (متون مقدس هندو)، انجیل و قرآن، بنیان فلسفه آینده خود را شکل داد .
تجربه آفریقای جنوبی: تولد ساتیاگراها (۱۸۹۳–۱۹۱۴)
در ۱۸۹۳، گاندی برای وکالت یک شرکت هندی به آفریقای جنوبی رفت. مواجهه با تبعیض نژادی در این کشور نقطه عطف زندگی او بود:
- اقدامات تبعیض‌آمیز: اخراج از قطار در پیترماریتزبورگ به‌رغم داشتن بلیت درجه یک، کتک‌خوردن توسط راننده کالسکه به دلیل نشستن کنار اروپاییان، و ممنوعیت ورود به هتل‌های خاص .
- پاسخ بدون خشونت: گاندی در پاسخ، مفهوم ساتیاگراها (پافشاری بر حقیقت) را توسعه داد. او هندی‌ها را برای اعتراضات مدنی سازماندهی کرد: اعتصاب کارگران معدن، تحریم ثبت‌نام اجباری و سوزاندن کارت‌های شناسایی تبعیض‌آمیز. این جنبش‌ها به لغو برخی قوانین ظالمانه انجامید .
رهبری جنبش استقلال هند (۱۹۱۵–۱۹۴۷)
گاندی در ۱۹۱۵ به هند بازگشت و به‌سرعت به چهره‌ای ملی تبدیل شد:
- جنبش‌های کلیدی:
- رژه نمک (۱۹۳۰): راهپیمایی ۴۰۰ کیلومتری از احمدآباد تا ساحل داندی برای شکستن انحصار نمک بریتانیا. این اقدام نمادین صدها هزار هندی را بسیج کرد .
- ترک هند (۱۹۴۲): فراخوان به خروج فوری بریتانیا که منجر به دستگیری‌های گسترده شد.
- تحریم کالاهای انگلیسی: تشویق به استفاده از پارچه‌های دست‌باف (خادی) برای تضعیف اقتصاد استعماری .
- زندان‌ها: گاندی در طول مبارزاتش بارها زندانی شد، از جمله حبس‌های طولانی‌مدت در یروادا و قلعه آگاخان .
فلسفه و سبک زندگی
- ساتیا و آهیمسا: هسته فلسفه گاندی بر حقیقتجویی (ساتیا) و پرهیز از خشونت (آهیمسا) استوار بود. او می‌گفت:
“من چیزی جدید برای آموختن به جهان ندارم؛ حقیقت و پرهیز از خشونت به قدمت کوه‌ها هستند” .
- ساده‌زیستی: زندگی در آشرام (اجتماعات خودکفا)، پوشیدن لباس‌های ساده خانگی (هوتی)، و خودداری از مالکیت شخصی.
- روزه‌های اعتراضی: استفاده از روزه به‌عنوان ابزاری برای اعتراض سیاسی و درون‌پویی، مانند روزه برای وحدت هندوها و مسلمانان .
تراژدی استقلال و ترور (۱۹۴۷–۱۹۴۸)
- تقسیم هند: استقلال هند در ۱۹۴۷ با تقسیم به هند و پاکستان همراه بود. گاندی این تقسیم را شکستی اخلاقی می‌دانست و در مراسم جشن استقلال شرکت نکرد .
- خشونت‌های مذهبی: او برای آرام‌کردن فتنه‌های هندو-مسلمان به مناطق بحرانی سفر کرد و در ۱۹۴۸ در دهلی‌نو اعتصاب غذا کرد .
- ترور: در ۳۰ ژانویه ۱۹۴۸، توسط ناتورام گودسه، ملی‌گرای افراطی هندو که او را به طرفداری از مسلمانان متهم می‌کرد، ترور شد. آخرین سخنانش: “خدایا!” بود .
میراث و تأثیر جهانی
- پدر ملت هند: روز تولد او (۲ اکتبر) به‌عنوان روز جهانی عدم خشونت و در هند به‌نام گاندی جایانتی گرامی داشته می‌شود .
- تأثیر بر جنبش‌ها: فلسفه او الهام‌بخش رهبرانی چون مارتین لوتر کینگ (حقوق مدنی آمریکا)، نلسون ماندلا (ضد آپارتاید) و آنگ سان سو چی (مبارزه دموکراسی‌خواهی برمه) شد .
- آثار مکتوب: کتاب‌هایش مانند “داستان تجربه‌های من با حقیقت” و “هند سواراج” به‌عنوان متونی کلیدی در اندیشه سیاسی شناخته می‌شوند .
جدول رویدادهای کلانی زندگی گاندی
| سال | رویداد | تأثیر |
|---|---|---|
| ۱۸۶۹ | تولد در پوربندر | زمینه‌سازی هویت گجراتی و هندو |
| ۱۸۸۳ | ازدواج با کاستوربا | شکل‌گیری نگرش به روابط انسانی |
| ۱۸۹۳ | مهاجرت به آفریقای جنوبی | تولد فلسفه ساتیاگراها |
| ۱۹۱۵ | بازگشت به هند | آغاز رهبری جنبش استقلال |
| ۱۹۳۰ | رژه نمک | شکست نمادین قوانین استعماری |
| ۱۹۴۷ | استقلال هند و تقسیم | تلاش برای وحدت مذهبی در آشوب‌ها |
| ۱۹۴۸ | ترور | تبدیل شدن به شهید صلح در حافظه جهانی |
مهاتما گاندی نه‌تنها معمار استقلال هند، بلکه نماد جهانی مبارزه اخلاقی علیه ستم بود. زندگی او نشان می‌دهد که تغییر پایدار نه از راه خشونت، بلکه با پایداری در حقیقت و احترام به انسانیت ممکن است. همان‌گونه که خود می‌گفت:
“خودت باش آن تغییری که می‌خواهی در دنیا ببینی.”