تولد و کودکی (۱۴۵۲–۱۴۶۶)
- تولد نامشروع: لئوناردو دی سر پیرو داوینچی در ۱۵ آوریل ۱۴۵۲ در روستای آنچیانو، نزدیک وینچی در توسکانی ایتالیا متولد شد. پدرش، سر پیرو، دفتردار ثروتمند و مادرش، کاترینا، دختر دهقانی بود که احتمالاً خدمتکار خانواده نیز بود. والدین او هرگز ازدواج نکردند .
- زندگی اولیه: تا ۵ سالگی با مادرش زندگی کرد، سپس پس از ازدواج مادرش، نزد خانواده پدری (پدربزرگ، مادربزرگ و عمویش فرانچسکو) در وینچی رفت. مادرخوانده اولش، آلبیرا، او را مانند مادر دوست داشت اما در جوانی درگذشت. پدرش سه بار دیگر ازدواج کرد و لئوناردو ۱۷ خواهر و برادر ناتنی داشت که به دلیل اختلاف سنی زیاد، ارتباط کمی با آنها داشت .
- خاطره کودکی: اولین خاطره ثبتشدهاش رؤیایی درباره یک شاهین بود که با منقارش دهانش را لمس کرد. او این رؤیا را نشانهای از سرنوشت خود در مطالعه پرواز پرندگان تفسیر کرد .
تحصیلات و شاگردی (۱۴۶۶–۱۴۷۸)
- شاگردی نزد وروکیو: در ۱۴ سالگی به کارگاه آندرئا دل وروکیو، نقاش و مجسمهساز مشهور فلورانس رفت. در این کارگاه همراه هنرمندانی چون ساندرو بوتیچلی و پیترو پروجینو آموزش دید .
- یادگیری چندرشتهای: طی ۷ سال، نقاشی، مجسمهسازی، فلزکاری، چرمدوزی، نجاری، مکانیک و کالبدشکافی را آموخت. استعدادش چنان برجسته بود که در ۱۷ سالگی به عنوان استاد ماهر شناخته میشد .
- اولین اثر مستقل: در ۲۰ سالگی (۱۴۷۲) به عضویت انجمن نقاشان فلورانس درآمد و نخستین نقاشی تاریخدار خود، چشمانداز دره آرنو، را خلق کرد. این اثر الهامبخش طرح احداث کانال کشتیرانی بین فلورانس و پیزا شد .
دوران حرفهای و شاهکارها (۱۴۷۸–۱۵۱۳)
فلورانس و میلان:
- سفارشهای اولیه: در ۱۴۷۸، اولین سفارش رسمی خود را برای نقاشی محراب کلیسای فلورانس دریافت کرد اما آن را ناتمام گذاشت. مشهورترین کار او در این دوره، طراحی سپری با نقش اژدهای مدوسا بود که به دلیل واقعگرایی ترسناکش، پدرش مجبور به فروش آن به دلالان هنری شد .
- دوران میلان (۱۴۸۲–۱۴۹۹): به دعوت لودویکو اسفورزا، دوک میلان، به دربار او پیوست. در این دوره:
- شام آخر (۱۴۹۵–۱۴۹۸): دیوارنگارهای در صومعه سانتا ماریا دله گرتزیه که صحنه آخرین شب عیسی مسیح را با ترکیببندی انقلابی و حالات چهرهٔ پیچیدهٔ حواریون به تصویر میکشد .
- طرح اسب برنزی: مجسمهٔ غولپیکر اسبی به ارتفاع ۷ متر برای فرانچسکو اسفورزا که به دلیل حمله فرانسه به میلان ناتمام ماند .
بازگشت به فلورانس و مونالیزا:
- مونالیزا (۱۵۰۳–۱۵۱۶): پرترهٔ لیزا دل جوکوندو، همسر تاجری فلورانسی، که به دلیل لبخند مرموز و تکنیک سفوماتو (محوکاری) مشهور شد. این اثر امروزه در موزه لوور پاریس نگهداری میشود .
- مطالعات علمی: در این دوره به کالبدشکافی ۳۰ جسد پرداخت و طرحهای دقیقی از آناتومی انسان، از جمله مرد ویترویوسی (۱۴۹۰) که تناسب اندام انسان را در دایره و مربع نشان میداد، ایجاد کرد .
اختراعات و پژوهشهای علمی
- مهندسی و مکانیک: طراحی ماشینهای پرنده، چتر نجات هرمی شکل، تانک نظامی، مسلسل، زیردریایی و ساعت داوینچی. بسیاری از این طرحها با استفاده از اصول هیدرودینامیک و مکانیک سیالات پایهریزی شدند .
- مطالعات طبیعت: پژوهش روی پرواز پرندگان، جریان آب، زمینشناسی و گیاهشناسی. او نخستین کسی بود که ساختار جنین انسان را ترسیم کرد .
- یادداشتهای رمزگذاریشده: هزاران صفحه دستنوشته به خط معکوس (از راست به چپ) که تنها با آینه قابل خواندن بودند. این یادداشتها حاوی نظریههای علمی، طرحهای اختراعات و مشاهدات او از طبیعت بودند .
اواخر عمر و مرگ (۱۵۱۳–۱۵۱۹)
- سفر به فرانسه: در ۱۵۱۶ به دعوت فرانسوای اول، پادشاه فرانسه، به قلعه کلوس لوس نزدیک آمبواز رفت. در این دوره به عنوان مشاور هنری و مهندس سلطنتی فعالیت کرد و طرحهایی مانند شیر مکانیکی (نماد سلطنتی فرانسه) را ساخت .
- مرگ: در ۲ مه ۱۵۱۹ در سن ۶۷ سالگی درگذشت. بنا به روایت جورجو واساری، تاریخنگار، پادشاه در لحظه مرگ او را در آغوش گرفت (هرچند این روایت افسانهای تلقی میشود). وصیتنامهاش تمام داراییهایش از جمله نقاشیها را به شاگردش فرانچسکو ملزی سپرد .
ویژگیهای شخصیتی و میراث
- چندوجهی بودن: داوینچی نماد انسان رنسانسی (uomo universale) بود که هنر و علم را تلفیق میکرد. او خود را چنین معرفی میکرد:
“من بیشتر مهندسم تا نقاش” .
- خصوصیات اخلاقی: انسانی محجوب، منظم در پوشش (با ریشهای آراسته و لباسهای ساده برخلاف مد آن دوران) و کنجکاوی سیریناپذیر داشت. به گیاهخواری تمایل داشت و گاه حیوانات قفسی را میخرید تا آزادشان کند .
- میراث: تنها ۲۵ نقاشی از او باقی مانده، اما تأثیرش بر هنر و علم جهان بیهمتاست. دفترچههای او الهامبخش دانشمندان قرون بعد شدند و اختراعاتش قرنها جلوتر از زمان خود بودند .
جدول خلاصه ویژگیهای شاخص داوینچی:
| حوزه فعالیت | مهمترین دستاوردها | نمونه آثار/طرحها |
|---|---|---|
| نقاشی | تکنیک‌های سفوماتو و سایه‌روشن | مونالیزا، شام آخر، باکره صخره‌ها |
| مهندسی | طراحی ماشینهای پیشرفته | چتر نجات، ماشین پرنده، تانک نظامی |
| آناتومی | ترسیم دقیق بدن انسان و جانوران | مرد ویترویوسی، طرحهای کالبدشکافی |
| طبیعت‌شناسی | مطالعه پرواز پرندگان و جریان آب | طرحهای هیدرودینامیک، گیاهشناسی |
لئوناردو داوینچی نه تنها هنرمندی بینظیر، بلکه نماد جستجوی بیپایان انسان برای درک جهان بود. همانگونه که خود میگفت:
“اصلیترین فضیلت، دانش ناشی از کنجکاوی است” .