تولد و خانواده
سید محمدحسین بهجت تبریزی، متخلص به شهریار، در ۱۱ دی ۱۲۸۵ در محله چایکنار تبریز به دنیا آمد. پدرش میرآقا خشگنابی وکیل دادگستری و مادرش خانم ننه خانهدار بود. او در خانواده‌ای پرجمعیت با ۵ برادر و ۷ خواهر رشد کرد. دوران کودکی‌اش به‌دلیل شیوع بیماری در تبریز، در روستای خشگناب شهرستان بستان‌آباد گذشت .
تحصیلات و شکست عشقی
- تحصیلات ابتدایی: آموزش قرآن، گلستان سعدی و دیوان حافظ زیر نظر پدر و مادر و استاد امیرخیزی .
- ورود به تهران: در ۱۵ سالگی (۱۳۰۰) برای ادامه تحصیل به تهران رفت و در دارالفنون دیپلم گرفت. سپس در ۱۳۰۳ وارد دانشکده پزشکی شد .
- ترک تحصیل: ۶ ماه پیش از فارغ‌التحصیلی، به‌دلیل شکست عشقی از ثریا (دختر عبدالله امیرطهماسبی، فرمانده گارد احمدشاه) که مجبور به ازدواج با چراغعلی سالار حشمت (پسرعموی رضاشاه) شد، پزشکی را رها کرد. این واقعه الهام‌بخش غزل معروف «آمدی جانم به قربانت» شد .
فعالیت‌های شغلی و ادبی
- کار در نیشابور: پس از ترک تحصیل، با کمک کمال‌الملک به نیشابور رفت و در اداره ثبت اسناد مشغول شد (۱۳۱۰–۱۳۱۴) .
- استخدام در بانک کشاورزی: از ۱۳۱۵ در تهران و سپس تبریز کار کرد .
- شروع شاعری: اولین مجموعه شعرش با نام «روح پروانه» در ۱۳۰۸ منتشر شد. تخلص «شهریار» را پس از تفأل به دیوان حافظ انتخاب کرد .
ازدواج و خانواده
در ۴۸ سالگی (۱۳۳۳) پس از بازگشت به تبریز، با عزیزه عبدخالقی (نوه دخترعمه‌اش، ۲۱ ساله) ازدواج کرد. ثمره این ازدواج سه فرزند به نام‌های شهرزاد، مریم و هادی بود .
ویژگی‌های اخلاقی
- مذهبی و عارف‌مسلک: ارادت ویژه به امام علی(ع) و اهل بیت، با اشعاری مانند «علی ای همای رحمت» .
- هنرمند چندوجهی: نوازنده چیره‌دست سه‌تار (تا حدی که ابوالحسن صبا به گریه می‌افتاد) و خوش‌نویس در خطوط نسخ و نستعلیق .
- مهمان‌نواز و فروتن: معروف به رفتار درویش‌مسلکانه و توجه به مردم عادی .
آثار ماندگار
| اثر | زبان | ویژگی‌ها |
|---|---|---|
| حیدربابایه سلام | ترکی | منظومه‌ای در ۷۶ قطعه، ترجمه‌شده به ۸۰ زبان، الهام‌گرفته از خاطرات کودکی در خشگناب |
| علی ای همای رحمت | فارسی | غزل مشهور در مدح امام علی(ع)، مورد تحسین آیت‌الله مرعشی نجفی |
| کلیات اشعار | فارسی/ترکی | شامل ۲۰٬۰۰۰ بیت در قالب‌های غزل، قصیده، مثنوی و شعر نیمایی |
درگذشت و میراث
شهریار در ۲۷ شهریور ۱۳۶۷ پس از یک دوره بیماری در بیمارستان مهر تهران درگذشت. بنا بر وصیتش، در مقبره‌الشعرای تبریز به خاک سپرده شد. سنگ قبر او با بیتی از آخرین سروده‌هایش مزین است:
«نقش مزار من کنید این دو سخن که شهریار / با غم عشق زاده و با غم عشق داده جان» .
۲۷ شهریور به پاسداشت او، «روز ملی شعر و ادب فارسی» نامیده شده است .
نمونه شعر معروف
یکی از ماندگارترین غزل‌هایش که در بیمارستان پس از دیدار ثریا سرود:
آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟ / بی‌وفا حالا که من افتاده‌ام از پا چرا؟
نوشدارویی و بعد از مرگ سهراب آمدی / سنگدل این زودتر می‌خواستی، حالا چرا؟ .
شهریار را نه‌تنها به‌عنوان شاعر دوزبانه (فارسی و ترکی)، بلکه به‌دلیل احساسات عمیق انسانی، تلفیق عرفان و عشق زمینی و نوآوری در قالب‌های شعری می‌ستایند. او تجسم راستین ادبیات مردمی ایران در سده اخیر است.