زندگینامه افلاطون - بنیانگذار فلسفه غرب

تولد و پیشینه خانوادگی

افلاطون در ۴۲۷ یا ۴۲۸ ق.م (برخی منابع ۴۲۴ ق.م) در آتن، در خانوادهای اشرافی متولد شد. نام اصلی او آریستوکلس بود، اما به دلیل هیکل تنومندش، مربی کشتیاش او را “افلاطون” (به یونانی: پلاتون، به معنای پُهناور) نامید . پدرش آریستون از نوادگان کودروس (پادشاه افسانهای آتن) و مادرش پریکتیونه از خویشاوندان سولون، قانونگذار مشهور آتنی بود . او دو برادر به نامهای آدیمانتوس و گلاوکن، و یک خواهر به نام پوتونه داشت که پسرش اسپئوسیپوس بعدها جانشین افلاطون شد .

آموزش و تأثیر سقراط

در جوانی تحت آموزشهای اشرافی شامل موسیقی، شعر، و ژیمناستیک قرار گرفت. در ۲۰ سالگی (۴۰۷ ق.م) به حلقه شاگردان سقراط پیوست و به مدت ۸ تا ۱۰ سال تحت تعلیم او فلسفه و روش دیالوگ (گفتگوی سقراطی) را فرا گرفت . محاکمه و مرگ سقراط در ۳۹۹ ق.م به اتهام “فساد جوانان و انکار خدایان” نقطه عطف زندگی افلاطون بود. او در دادگاه حاضر بود و این رویداد موجب شد:

از سیاست آتن متنفر شود.
به سفرهای طولانی به مصر، ایتالیا، و سیسیل برود .
در سیسیل، با دیون، مشاور حاکم سیراکوز آشنا شد و کوشید “فیلسوفشاه” آرمانی خود را با تربیت دیونوسیوس جوان محقق کند، اما این تلاشها شکست خورد و به اسارت و خطر مرگ انجامید .

تأسیس آکادمی

در ۳۸۷ ق.م، پس از بازگشت به آتن، آکادمی را در باغی منسوب به قهرمانی به نام آکادموس تأسیس کرد. این نهاد:

نخستین دانشگاه اروپا محسوب میشد.
دروس آن شامل فلسفه، ریاضیات، نجوم، و علوم طبیعی بود.
شاگردان برجستهای مانند ارسطو (به مدت ۲۰ سال) و ریاضیدانانی چون ائودوکسوس را پرورش داد .
آکادمی تا سال ۸۴ ق.م فعال بود و پس از ۹ قرن توسط امپراتور مسیحی ژوستینین تعطیل شد .

فلسفه و نظریههای کلیدی

۱. نظریه مُثُل (ایدهها)

جهان محسوس، سایه ناقصی از مُثُلِ جاودان در عالم معناست.
دانش حقیقی با شناخت این مُثُل (مانند زیبایی مطلق یا عدالت مطلق) به دست میآید .
این نظریه پایه معرفتشناسی افلاطون را شکل داد.

۲. فلسفه سیاسی

در کتاب جمهور (مهمترین اثرش):

جامعه آرمانی را به سه طبقه تقسیم کرد: حاکمان فیلسوف (عقل)، سربازان (اراده)، و مردم عادی (تمنا) .
“فیلسوفشاه” حاکم ایدهآل است که پس از ۵۰ سال آموزش فلسفه و ریاضیات به قدرت میرسد.
دموکراسی را “حکومت نادانان” میدانست، چرا که مرگ سقراط را نتیجه حکومت تودهها میپنداشت .

۳. روانشناسی و تربیت

نفس انسان سه بخش دارد: عقل (سر)، اراده (سینه)، و میل (پایینتنه).
تربیت باید از کودکی با موسیقی (برای روح) و ژیمناستیک (برای بدن) آغاز شود.
هنر و شعر را به دلیل ترویج پندار، جز برای اهداف تربیتی نفی میکرد .

آثار ماندگار

۳۶ اثر به شکل دیالوگهای فلسفی از او باقی مانده که به سه دوره تقسیم میشوند:

دوره جوانی: گفتگوهای بدون نتیجهگیری (مانند “آپولوژی” و “کریتون”).
دوره میانسالی: ارائه نظریه مُثُل (مانند “جمهور”، “ضیافت” درباره عشق، و “فایدون” درباره جاودانگی نفس).
دوره پختگی: نقد نظریههای پیشین (مانند “قوانین” و “پارمنیدس”) .

مرگ و میراث

افلاطون در ۳۴۷ ق.م در ۸۰ سالگی درگذشت. روایات مرگ او متناقضند: برخی در جشن عروسی، و برخی در خواب . میراث او شامل:

تأسیس فلسفه سیستماتیک با مفاهیمی چون اپیستمولوژی و متافیزیک.
تأثیر بر ادیان ابراهیمی، فلسفه اسلامی (مانند ابنرشد)، و فلسفه غرب (از جمله نوکانتیها) .
جمله معروف آلفرد نورث وایتهد: “تمام فلسفه غرب حاشیهنویسی بر افلاطون است” .

جدول: گاهشمار زندگی افلاطون

سال (ق.م)	رویداد
۴۲۸/۴۲۷	تولد در آتن
۴۰۷	پیوستن به حلقه سقراط
۳۹۹	مرگ سقراط؛ آغاز سفرها
۳۸۷	تأسیس آکادمی
۳۶۷-۳۶۱	سفرهای ناموفق به سیراکوز
۳۴۷	درگذشت در آتن

افلاطون نه تنها پایههای فلسفه غرب را بنا نهاد، بلکه پرسشهایی درباره عدالت، حقیقت، و حکومت مطرح کرد که تا امروز موضوع بحثاند. نقد او بر دموکراسی و تأکید بر تربیت نخبگان، همچنان در فلسفه سیاسی زنده است .