- تولد و خانواده: مائو در ۲۶ دسامبر ۱۸۹۳ در روستای شاوشان، ایالت هونان، در خانواده‌ای نسبتاً مرفه از طبقه کشاورزان به دنیا آمد. پدرش فردی سخت‌گیر و منظم بود، در حالی که مادرش زنی مذهبی و آرام توصیف شده است . در فرهنگ آن زمان چین، تولد پسر را به “الماس” تشبیه می‌کردند و پدر مائو با غرور از او به‌عنوان ادامه‌دهنده راه دهقانی یاد می‌کرد .
- تحصیلات و آشنایی با مارکسیسم: پس از تحصیل در مدرسه هونان، به دانشگاه پکن رفت. در آنجا با روشنفکران چپ‌گرا آشنا شد و با مطالعه آثار مارکس و انگلس، به مارکسیسم گرایش یافت. او خود را برای مبارزه انقلابی آماده می‌کرد؛ از جمله با راهپیمایی در کوهستان و استحمام با آب سرد در زمستان .
نقش در تأسیس حزب کمونیست چین (۱۹۲۱–۱۹۳۵)
- عضویت در کنگره بنیان‌گذاری: در سال ۱۹۲۱ به‌عنوان نماینده هونان در اولین کنگره حزب کمونیست چین در شانگهای شرکت کرد و به‌سرعت به عضویت کمیته مرکزی حزب انتخاب شد .
- تقابل با ناسیونالیست‌ها: پس از مرگ “سون یات‌سن” (بنیانگذار چین مدرن) در ۱۹۲۷، جانشین او “چیانگ‌کای‌شک” به سرکوب کمونیست‌ها پرداخت. مائو به کوه‌های جنوب چین تبعید شد، اما با تشکیل ارتش پارتیزانی (ارتش سرخ) به مبارزه ادامه داد .
- راهپیمایی طولانی (۱۹۳۴–۱۹۳۵): پس از محاصره نیروهایش توسط ناسیونالیست‌ها، مائو رهبری “راهپیمایی طولانی” ۱۲٬۵۰۰ کیلومتری را برعهده گرفت. از ۱۰۰٬۰۰۰ نفر تنها ۳۰٬۰۰۰ نفر به مقصد (استان شان‌شی) رسیدند. این رویداد به اسطوره‌سازی از مائو کمک کرد .
قدرت‌گیری و تأسیس جمهوری خلق چین (۱۹۳۵–۱۹۴۹)
- اتحاد موقت با ناسیونالیست‌ها: در جریان حمله ژاپن به چین (۱۹۳۷)، مائو برای تضعیف رقیب، موقتاً با چیانگ‌کای‌شک متحد شد. برخی منابع نشان می‌دهند او از این حمله استقبال کرد، زیرا ناسیونالیست‌ها را تضعیف می‌کرد .
- پیروزی نهایی: پس از شکست ژاپن در ۱۹۴۵، جنگ داخلی از سر گرفته شد و در نهایت مائو در ۱۹۴۹ با شکست ناسیونالیست‌ها، “جمهوری خلق چین” را تأسیس کرد .
دوران رهبری و سیاست‌های جنجالی (۱۹۴۹–۱۹۷۶)
- جهش بزرگ به پیش (۱۹۵۸–۱۹۶۲): با هدف صنعتی‌سازی سریع، تمام زمین‌های کشاورزی مصادره و به “کمون‌های اشتراکی” تقسیم شدند. صادرات گسترده غلات به بلوک شرق و حمایت از جنبش‌های انقلابی خارجی، سبب قحطی شدید در چین شد. برآوردها از ۳۸ تا ۷۰ میلیون کشته حکایت دارد. مائو در دفاع از این سیاست‌ها گفت:
“نباید از مرگ انسان‌ها در نتیجه خط‌مشی حزبی بترسید، بلکه باید به آن خوش‌آمد بگویید.” .
- انقلاب فرهنگی (۱۹۶۶–۱۹۷۶): برای حذف رقبا و تثبیت قدرت، جوانان را به‌عنوان “گارد سرخ” بسیج کرد. آن‌ها با شعار نابودی “۴ عنصر کهن” (آداب، رسوم، فرهنگ، تفکر قدیمی)، به معلمان، روشنفکران و هنرمندان حمله کردند. هزاران نفر در اردوگاه‌های کار جان باختند یا دست به خودکشی زدند. در این دوره، “کتاب سرخ مائو” به‌عنوان کتاب اجباری توزیع شد .
زندگی شخصی و ویژگی‌ها
- تناقضات اخلاقی: پزشک مخصوص او، “لی جی‌سویی”، در خاطراتش مائو را فردی خودخواه، بی‌رحم، علاقه‌مند به زنان جوان و بی‌توجه به بهداشت شخصی توصیف کرده است. با این حال، او را شاعری رمانتیک و متفکری منضبط نیز می‌دانستند .
- شخصیت مرموز: نزدیکانش او را ترکیبی از “گاندی و استالین” می‌خواندند؛ رهبری که همزمان هم آرام و هم قاطع ظاهر می‌شد .
میراث و مرگ (۱۹۷۶)
مائو در ۹ سپتامبر ۱۹۷۶ درگذشت. پس از مرگش، “دنگ ژیائوپینگ” با اصلاحات اقتصادی، از شدت ایدئولوژی مائوئیستی کاست و به‌دروغ گفت:
“مائو لغزش‌پذیر بود و حقیقت مائوئیسم در مشاهده پیامدهای اجتماعی سیاست‌هاست، نه نقل‌قول‌های او.” .
امروز چین تحت حاکمیت کمونیستی باقی مانده، اما میراث مائو ترکیبی از استقلال ملی و فاجعه‌های انسانی در مقیاس بی‌سابقه است. تخمین زده می‌شود سیاست‌های او به مرگ ۴۰ تا ۷۰ میلیون نفر منجر شد .
جدول تحول ایدئولوژی مائوئیسم
| دوره | رویداد | تحول ایدئولوژیک |
|---|---|---|
| ۱۹۴۹–۱۹۵۸ | تأسیس جمهوری خلق چین | تمرکز بر انقلاب دهقانی به‌جای پرولتاریای شهری |
| ۱۹۵۸–۱۹۶۲ | جهش بزرگ به پیش | اولویت توسعه روستایی و صنایع کوچک محلی |
| ۱۹۶۶–۱۹۷۶ | انقلاب فرهنگی | تبدیل مائوئیسم به “دین اجباری” با کتاب سرخ |
| پس از ۱۹۷۶ | اصلاحات دنگ ژیائوپینگ | کاهش نقش ایدئولوژی و تمرکز بر عمل‌گرایی |
مائو تسه‌تونگ چهره‌ای پارادوکسیکال بود: هم رهایی‌بخش چین از استعمار و حکومت فاسد، و هم دیکتاتوری بی‌رحم که میلیون‌ها انسان را قربانی ایدئولوژی خود کرد. تاریخ او را به‌عنوان معمار چین مدرن و یکی از مرگبارترین رهبران قرن بیستم به یاد خواهد آورد.