- تولد در شرایط ساده: معمر محمد عبدالسلام ابومنیار القذافی در سال ۱۹۴۲ (برخی منابع ۱۹۴۰) در روستایی به نام “جهنم” (قصر ابو هادی) نزدیک شهر سرت در خانوادهای بادیهنشین از قبیله “القذاذفه” به دنیا آمد. خانواده او چادرنشین و فقیر بودند و در بیابانهای لیبی زندگی میکردند .
- تحصیلات نظامی: پس از اتمام تحصیلات ابتدایی در سبها، در ۱۹۶۱ وارد آکادمی نظامی بنغازی شد. سپس برای تکمیل آموزشهای نظامی به انگلیس و یونان اعزام گردید. این دورهها پایههای آشنایی او با اندیشههای ضداستعماری و پانعربیسم جمال عبدالناصر را تقویت کرد .
به قدرت رسیدن (کودتای ۱۹۶۹)
- کودتای بدون خونریزی: در ۱ سپتامبر ۱۹۶۹، قذافی ۲۷ ساله به همراه گروهی از افسران موسوم به “افسران آزاد”، حکومت پادشاهی ادریس اول را طی کودتایی آرام سرنگون کرد. این گروه با الهام از جنبش ناصری در مصر، شعارهای وحدت عربی و ضداستعماری سر دادند .
- اقدامات اولیه:
- ملیسازی صنعت نفت در ۱۹۷۰ و بازنگری در قراردادها با شرکتهای خارجی که درآمد نفتی لیبی را بهطور چشمگیری افزایش داد .
- خروج نیروهای آمریکایی و انگلیسی از پایگاههای نظامی در لیبی .
ایدئولوژی و حکومت
- کتاب سبز و نظریه “جماهیریه”: در ۱۹۷۷ با انتشار “کتاب سبز”، نظام سیاسی خود را تحت عنوان “جماهیریه عربی سوسیالیستی” معرفی کرد. ادعای او ایجاد “حکومت تودهای” مبتنی بر کنگرههای مردمی بود، اما در عمل این نهادها فاقد قدرت واقعی بودند و تمام تصمیمات توسط خود او اتخاذ میشد .
- کیش شخصیت: القابی مانند “برادر رهبر” و “رهنمای انقلاب” برای او ساخته شد. مخالفانش او را “دیکتاتور دیوانه” مینامیدند .
- نقض سیستماتیک حقوق بشر:
- سرکوب شدید مخالفان با زندان، شکنجه و اعدام.
- محدودیت آزادی بیان و تجمع .
سیاستهای منطقهای و بینالمللی
- پانعربیسم و پانآفریکانیسم:
- طرحهای متعدد برای اتحاد با کشورهایی مانند مصر، سودان و تونس (میثاق طرابلس ۱۹۶۹، بیانیه جربه ۱۹۷۴) که همگی شکست خوردند .
- ریاست اتحادیه آفریقا در ۲۰۰۹ و شعار “آفریقا برای آفریقاییها” .
- حمایت از گروههای شورشی:
- کمک مالی و تسلیحاتی به گروههایی مانند ارتش جمهوریخواه ایرلند (IRA) و ابوسیاف در فیلیپین .
- اتهام مشارکت در تروریسم بینالمللی از جمله بمبگذاری هواپیمای پانآم بر فراز لاکربی (۱۹۸۸) که منجر به تحریمهای بینالمللی شد .
- تغییر مواضع در ۲۰۰۳: لغو برنامههای سلاحهای کشتار جمعی و بازگشایی روابط با غرب برای لغو تحریمها .
زندگی شخصی و خانواده
- سبک زندگی عجیب:
- علاقه به زندگی در چادر حتی در سفرهای رسمی به خارج (مثلاً برپایی چادر در بروکلس) .
- گارد محافظان شخصی متشکل از زنان .
- ترس بیمارگونه از ارتفاع و پرواز بر فراز آب .
- خانواده پرنفوذ: همسر دوم او صفیه فرکاش و هفت فرزندش در راس نهادهای اقتصادی و امنیتی قرار داشتند:
- سیفالاسلام (جانشین مورد نظر)
- خمیس (فرمانده یگان ویژه نظامی)
- هانیبال (مسبب بحران با سوئیس به دلیل آزار خدمتکاران) .
قیام ۲۰۱۱ و مرگ
- شورش مردمی: با الهام از بهار عربی، اعتراضات از بنغازی آغاز شد. قذافی معترضان را “موش” خواند و دستور سرکوب خونین داد .
- مداخله ناتو: شورای امنیت با قطعنامه ۱۹۷۳ منطقه پروازممنوع ایجاد کرد. ناتو از شورشیان حمایت کرد .
- دستگیری و مرگ: در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ در زادگاهش سرت دستگیر شد. به گفته منابع رسمی، در درگیری کشته شد، اما شواهد نشان میدهد پس از دستگیری اعدام شد. جسد او روزها در انظار عمومی نمایش داده شد .
میراث متناقض
- دستاوردها:
- ساخت زیرساختهای مدرن با درآمد نفت.
- ارائه خدمات رایگان بهداشت و آموزش .
- افزایش شاخص توسعه انسانی لیبی به رتبه اول آفریقا پیش از سقوط .
- شکستها:
- تبدیل لیبی به دولتی پلیسی با نقض سیستماتیک حقوق بشر.
- ثروتاندوزی خانوادگی (ثروت قذافی تا ۲۰۰ میلیارد دلار تخمین زده میشود) .
- بیثباتی پس از سقوط: جنگ داخلی، ظهور دو دولت موازی و سقوط رتبه توسعه انسانی به جایگاه ۱۱۰ جهان .
جدول زمانی کلیدی زندگی قذافی
| سال | رویداد |
|---|---|
| ۱۹۴۲ | تولد در سرت، لیبی |
| ۱۹۶۹ | کودتا علیه پادشاهی ادریس اول |
| ۱۹۷۷ | انتشار “کتاب سبز” و ایجاد نظام جماهیریه |
| ۱۹۸۸ | بمبگذاری لاکربی و تحریمهای بینالمللی |
| ۲۰۰۳ | لغو برنامههای تسلیحاتی و بهبود روابط با غرب |
| فوریه ۲۰۱۱ | آغاز قیام مردمی در بنغازی |
| اکتبر ۲۰۱۱ | کشته شدن در سرت |
قذافی نماد پیچیده‌ای از انقلابی آرمانگرا، دیکتاتور بیرحم و نمایشگر عجیب سیاست بود. سقوط خونین او نه تنها پایان یک حکومت ۴۲ ساله، بلکه آغاز فروپاشی دولت-ملت در لیبی بود که تا امروز ادامه دارد.