مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران متولد شد. پدرش احمد میرزاخانی، مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد بود. خانواده‌اش اهل فرهنگ و دانش بودند و فضایی سرشار از تشویق به یادگیری برای او فراهم کردند. مریم در کودکی به ادبیات و نویسندگی علاقه داشت و رویای تبدیل شدن به یک نویسنده را در سر می‌پروراند. او هر کتابی را که به دستش می‌رسید با اشتیاق می‌خواند.
پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، در آزمون ورودی مدارس سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) شرکت کرد و وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. این محیط آموزشی نقش تعیین‌کننده‌ای در مسیر علمی او داشت. مریم در این باره می‌گفت:
«من به دبیرستانِ ممتازِ فرزانگان در تهران رفتم و در آنجا استادان بسیار خوبی داشتم».
مریم به همراه دوست صمیمی‌اش، رویا بهشتی، اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند. دستاوردهای او در این حوزه بی‌نظیر بود:
مریم پس از اخذ دکترا، ابتدا در دانشگاه پرینستون و سپس از سال ۲۰۰۸ به عنوان استاد تمام در دانشگاه استنفورد مشغول به کار شد. تحقیقات او متمرکز بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی و سیستم‌های دینامیکی بود. مهم‌ترین دستاوردهایش شامل:
مریم میرزاخانی در طول حیات علمی‌اش جوایز متعددی دریافت کرد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
جدول جوایز مهم مریم میرزاخانی:
| جایزه | سال | موسسه اعطاکننده | دلیل اعطا |
|---|---|---|---|
| مدال فیلدز | 2014 | اتحادیه جهانی ریاضیات (IMU) | کارهای پیشگامانه در هندسه و دینامیک |
| جایزه بلومنتال | 2009 | انجمن ریاضی آمریکا (AMS) | خلاقیت در نظریه سطوح ریمانی |
| جایزه ستر | 2013 | انجمن ریاضی آمریکا (AMS) | تشویق زنان در ریاضیات |
| جایزه کلی | 2014 | موسسه ریاضیات کلی | تحقیقات برجسته در هندسه |
مریم در سال ۲۰۰۸ با یان واندراک، دانشمند علوم کامپیوتر اهل جمهوری چک ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دختری به نام آناهیتا بود. مریم همواره بر تعادل بین زندگی خانوادگی و حرفه‌ای تأکید داشت و درباره آینده دخترش می‌گفت:
«برای من فرق نمی‌کند بچهام ریاضیدان شود یا نه؛ امیدوارم ریاضی را جدی بگیرد. ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند».
پس از مرگ او، مجلس شورای اسلامی با هدف اجرای وصیتش، قانون اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی را تسهیل کرد.
مریم در سال ۱۳۹۲ (۲۰۱۳) به سرطان پستان مبتلا شد. پس از چهار سال مبارزه، در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۷) در سن ۴۰ سالگی در پالوآلتوی آمریکا درگذشت. درگذشت او واکنش‌های گسترده‌ای در جهان علم برانگیخت.
میراث او تا امروز زنده است:
مریم میرزاخانی با پشتکار، خلاقیت و عشق به کشف ناشناخته‌ها، موانع جنسیتی و جغرافیایی را درنوردید. او ریاضیات را “زیبایی آشکار شده برای صبوران” می‌دانست و معتقد بود:
زندگینامه مشاهیر«پرارزش‌ترین لحظه، زمانی است که می‌گویی “آها!”؛ ذوق کشف و لذت فهمیدن چیزی جدید».
امروز نه‌تنها نام او در تاریخ ریاضیات جاودانه شده، بلکه الهام‌بخش میلیون‌ها دختر و زن در سراسر جهان برای پیگیری رویاهای علمی‌شان است. یادش گرامی و راهش پویا! 🌟