- نام و تبار:
ژوزف ویساریونوویچ جوگاشویلی در ۱۸ دسامبر ۱۸۷۸ در شهر گوریِ گرجستان (امپراتوری روسیه) متولد شد. پدرش ویساریون، کفاشی الکلی بود که او را شدیداً کتک می‌زد، و مادرش اکاترینا، رختشویی می‌کرد. او تنها فرزند بازمانده خانواده پس از مرگ سه خواهر و برادرش بود. - بیماری و تحصیلات:
در کودکی به آبله مبتلا شد که جای زخم‌های ماندگار روی صورتش باقی گذاشت. با بورسیه تحصیلی وارد مدرسه علوم دینی تفلیس شد، اما در ۱۸۹۹ به دلیل “فعالیت‌های انقلابی” یا عدم شرکت در امتحانات اخراج گردید.
تبدیل شدن به “استالین”: مسیر انقلابی
- نام مستعار و هویت جدید:
در جوانی نام “کُبا” (برگرفته از یک قهرمان گرجی) را برای خود انتخاب کرد. پس از انقلاب ۱۹۱۷، نام “استالین” (مرد پولادین) را برگزید—نمادی از صلابت و شکست‌ناپذیری. - فعالیت‌های زیرزمینی:
در ۱۹ سالگی به جنبش سوسیال دموکرات مارکسیست پیوست. از ۱۹۰۲ تا ۱۹۱۷، پنج بار دستگیر و به سیبری تبعید شد، اما هر بار فرار کرد. در این دوران به سرقت از بانک‌ها برای تأمین مالی حزب بلشویک متهم بود. - ارتباط با لنین:
در ۱۹۰۵ با لنین ملاقات کرد و به عنوان نماینده مخفی بلشویک‌ها به گرجستان اعزام شد. پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، به مقام “کمیسار خلق برای مسائل ملل” منصوب گردید.
صعود به قدرت و حذف رقبا
- جانشینی لنین:
پس از مرگ لنین در ۱۹۲۴، استالین با حیله‌گری قدرت را قبضه کرد. لنین در یادداشتی محرمانه خواستار برکناری او شده بود، اما این سند تا ۳۰ سال بعد مخفی ماند. - حذف رقبا:
لئون تروتسکی، رقیب اصلی‌اش، را به بهانه‌های واهی تبعید و در ۱۹۴۰ ترور کرد. در دهه ۱۹۳۰، با “پاکسازی بزرگ” (Great Purge)، هزاران عضو حزب کمونیست، افسران ارتش و روشنفکران را اعدام یا به اردوگاه‌های کار اجباری (گولاگ) فرستاد.
حکومت ترور و سیاست‌های ویرانگر
- کشاورزی اجباری و قحطی:
با اجرای “کشاورزی کلکتیو” در ۱۹۲۸، زمین‌های دهقانان را مصادره کرد. مخالفان را “کولاک” (دهقانان ثروتمند) خواند و سرکوب نمود. سیاست‌های او منجر به قحطی ۱۹۳۲–۱۹۳۴ در اوکراین (هولودومور) شد که ۳ تا ۱۰ میلیون قربانی گرفت. - پلیس مخفی و کیش شخصیت:
پلیس مخفی (NKVD) را تقویت کرد و شهروندان را به جاسوسی از هم تشویق نمود. تاریخ شوروی را تحریف کرد، نام شهرها را تغییر داد (مثل استالینگراد)، و تصویرش در همه‌جا تبلیغ می‌شد. - آمار قربانیان:
برآوردها از ۴ تا ۲۰ میلیون قربانی در دوران حکومتش حکایت دارد—شامل اعدام‌ها، قحطی‌های مصنوعی و کار اجباری در گولاگ.
جنگ جهانی دوم و نقش استالین
- پیمان با هیتلر:
در ۱۹۳۹ پیمان مولوتوف–ریبنتروپ با آلمان نازی امضا کرد که بر اساس آن لهستان و کشورهای بالتیک تقسیم شدند. این پیمان در ۱۹۴۱ با حمله نازی‌ها به شوروی لغو گردید. - پیروزی در استالینگراد:
پس از عقب‌نشینی اولیه، استالین در مسکو ماند و سیاست “زمین سوخته” را اجرا کرد. نبرد استالینگراد (۱۹۴۲–۱۹۴۳) نقطه عطف جنگ بود و با پیروزی شوروی، آلمان به‌سمت سقوط پیش رفت. - کنفرانس تهران:
در ۱۹۴۳ با روزولت و چرچیل در تهران ملاقات کرد تا دربارهٔ گشایش جبهه دوم جنگ توافق کنند. در این اجلاس، چرچیل “شمشیر استالینگراد” را به او اهدا کرد.
زندگی شخصی و مرگ مرموز
- خانواده تراژیک:
همسر اولش، کاتو، در ۱۹۰۷ بر اثر تیفوس درگذشت. همسر دوم، نادیا، در ۱۹۳۲ پس از مشاجره با استالین خودکشی کرد. پسرش یاکوف در اسارت آلمان‌ها مرد و دخترش اسوتلانا در ۱۹۶۷ به آمریکا فرار کرد. - پارانویا و مرگ:
در سال‌های پایانی به پارانویا مبتلا بود. در ۵ مارس ۱۹۵۳ بر اثر سکته قلبی درگذشت—گفته می‌شود سه روز پیش از آن مرده بود، اما مقامات مرگش را مخفی کردند. جسدش تا ۱۹۶۱ در آرامگاه لنین نگهداری می‌شد، سپس در جریان “استالین‌زدایی” به خاک سپرده شد.
میراث متناقض: صنعتگر یا قصاب؟
- صنعتی‌سازی شوروی:
با اجرای “برنامه‌های پنج‌ساله”، شوروی را از کشوری دهقانی به ابرقدرت صنعتی تبدیل کرد. زیرساخت‌های سنگین مانند سدها و کارخانه‌ها توسعه یافتند. - نقد تاریخی:
نیکیتا خروشچف در ۱۹۵۶ در “کنگره بیستم حزب” جنایات استالین را افشا کرد. امروز او نماد دیکتاتوری و نسل‌کُشی در قرن بیستم است، اما برخی جریان‌های چپ رادیکال او را “آخرین سوسیالیست واقعی” می‌دانند.
جدول گاه‌شناسی کلیدی
| سال | رویداد |
|---|---|
| ۱۸۷۸ | تولد در گوری، گرجستان |
| ۱۸۹۹ | اخراج از مدرسه دینی تفلیس |
| ۱۹۱۷ | نقش در انقلاب اکتبر |
| ۱۹۲۴ | جانشین لنین |
| ۱۹۳۲–۱۹۳۴ | قحطی اوکراین (هولودومور) |
| ۱۹۳۷ | اوج پاکسازی بزرگ |
| ۱۹۴۵ | پیروزی در جنگ جهانی دوم |
| ۱۹۵۳ | مرگ در مسکو |
استالین چهره‌ای پارادوکسیکال بود: معمار صنعتی‌سازی شوروی و هم‌زمان مسئول مرگ میلیون‌ها انسان. حکومت او نشان می‌دهد چگونه قدرت مطلق می‌تواند تراژدی بشری را در پی داشته باشد، اما تحولات شوروی تحت رهبری‌اش نیز جهان مدرن را شکل داد.