- والدین:
- پدر: کمبوجیه یکم، شاه انشان (شمال خوزستان کنونی) از خاندان هخامنشی .
- مادر: ماندانا، دختر آستیاگ (ایشتوویگو)، پادشاه ماد. این ازدواج، اتحاد سیاسی بین پارس و ماد را تقویت کرد .
- تولد:
حدود ۵۸۰ تا ۶۰۰ پیش از میلاد در انشان (جنوب غربی ایران امروزی). منابع تاریخی اختلاف دارند: برخی ۶۰۰ ق.م و برخی ۵۸۰ ق.م را ذکر کرده‌اند. - افسانه کودکی:
بنا به روایت هرودوت، آستیاگ (پدربزرگ مادری) در خواب دید فرزند ماندانا بر آسیا حکومت خواهد کرد. او دستور کشتن نوزاد را داد، اما چوپانی به نام میترادات، کوروش را نجات داد و او را به جای فرزند مرده خود بزرگ کرد. کوروش در ۱۰ سالگی، پس از رهبری بازی کودکان، توسط آستیاگ شناسایی شد و به پارس بازگشت .
دوران حکمرانی و فتوحات نظامی
کوروش در ۵۵۹ ق.م پس از مرگ پدرش، شاه پارس شد. فتوحات او به ترتیب:
- فتح مادها (۵۴۹ ق.م):
با کمک هارپاگ (ژنرال مادی)، علیه آستیاگ شورید و پایتخت ماد (هگمتانه/همدان) را تصرف کرد. منابع از غارت شهر و اسارت زنان مادی خبر می‌دهند، هرچند برخی رفتار کوروش با آستیاگ را ملایم توصیف می‌کنند . - سقوط لیدیه (۵۴۷ ق.م):
کرزوس، شاه لیدیه (غرب ترکیه امروزی) را شکست داد. شهر سارد پس از محاصره سقوط کرد و مردم مناطق یونانینشین آسیای صغیر به بردگی گرفته شدند . - فتح بابل (۵۳۹ ق.م):
با دور زدن دیوارهای دفاعی بابل، شهر را بدون جنگ تصرف کرد. ورود او در ۲۹ اکتبر همراه با احترام به معابد و آزادی اسیران، از جمله یهودیان، بود. استوانه کوروش که در این رویداد نوشته شد، به عنوان “نخستین منشور حقوق بشر” شناخته می‌شود .
جدول فتوحات کلیدی کوروش بزرگ:
| منطقه | سال فتح | رویدادهای کلیدی |
|---|---|---|
| ماد | ۵۴۹ ق.م | شورش با کمک هارپاگ، تصرف هگمتانه |
| لیدیه | ۵۴۷ ق.م | نبرد تیمبرا، اسیران به بردگی گرفته شدند |
| بابل | ۵۳۹ ق.م | ورود صلح‌آمیز، آزادی یهودیان |
شیوه حکومتداری و میراث فرهنگی
- سیاست مدارا:
به ملت‌های مغلوب اجازه داد آیین‌ها و سنت‌های خود را حفظ کنند. بازسازی معبد اورشلیم و بازگرداندن اشیای مقدس یهودیان نمونه‌ای از این رویکرد بود . - دین شخصی:
احتمالاً پیرو آیین زرتشتی (اهورامزدا)، اما تعصبی نداشت و به تمام ادیان احترام می‌گذاشت . - استوانه کوروش:
متن بابلی روی این استوانه سفالی، بر حق مالکیت، منع برده‌داری و آزادی مذهبی تأکید دارد. سازمان ملل در ۱۹۷۱ آن را به همه زبان‌ها ترجمه کرد .
مرگ و آرامگاه
- مرگ:
در دسامبر ۵۳۰ ق.م در نبرد با ماساگت‌ها (قبیله‌ای در آسیای مرکزی) کشته شد. برخی منابع مرگ او را در ۵۳۰ ق.م و برخی ۵۲۹ ق.م ذکر کرده‌اند . - آرامگاه:
در پاسارگاد (استان فارس کنونی) قرار دارد. بنایی ساده با سنگ‌های آهکی که در سال ۲۰۰۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد . - جانشینان:
پسرش کمبوجیه دوم مصر را فتح کرد، اما حکومتش کوتاه بود.
شخصیت از نگاه منابع تاریخی
- هرودوت:
او را “دلیرترین و پرهوادارترین مرد” می‌نامد که به جای زرق و برق، شرافت را ارزشمند می‌دانست . - گزنفون:
در کتاب کوروشنامه او را فرمانروایی آرمانی توصیف می‌کند، اما این اثر بیشتر فلسفی است تا تاریخی . - انتقادات:
برخی مورخان مانند پییر بریان به خشونت‌های او در فتح لیدیه و رفتار با زنان مادی اشاره می‌کنند .
نقل قول از هرودوت:
“کوروش بزرگ، پرهوادارترین و شرافتمندترین مرد جوان در پارس بود. او فریب زندگی پررزق دنیا را نخورد و ارزش زندگی خود را شرافت و خردمندی می‌دانست.” .
میراث پایدار
کوروش نه تنها بنیانگذار بزرگ‌ترین امپراتوری آن دوران (از رود سند تا دریای اژه) بود، بلکه با تأکید بر عدالت و احترام به تنوع فرهنگی، الگویی برای حکمرانی انسان‌محور شد. استوانه او امروز نماد جهانی حقوق بشر است و آرامگاهش در پاسارگاد، یادآور عظمت اندیشه‌ای است که فراتر از مرزها و زمان‌ها زنده مانده است.