زندگینامه کارل مارکس - فیلسوف، اقتصاددان و نظریه‌پرداز انقلابی آلمان

زندگینامهٔ کارل مارکس (۱۸۱۸–۱۸۸۳)، فیلسوف، اقتصاددان و نظریه‌پرداز انقلابی آلمانی، که پایه‌گذار مارکسیسم و از تأثیرگذارترین چهره‌های تاریخ معاصر است، به شرح زیر است:

🎓 تولد، تحصیلات و سال‌های آغازین

• تولد: ۵ مهٔ ۱۸۱۸ در تریر، پروس (آلمان کنونی).
• تحصیلات:
  • تحصیل حقوق در دانشگاه بن، سپس فلسفه در دانشگاه برلین.
  • دکترای فلسفه از دانشگاه ینا (۱۸۴۱) با رساله‌ای دربارهٔ فلسفهٔ ماتریالیستی اپیکور.
  • تحت تأثیر هگل و فوئرباخ، به‌ویژه دیالکتیک هگلی و ماتریالیسم قرار گرفت .
• ازدواج: در ۱۸۴۳ با جنی فون وستفالن ازدواج کرد. این زوج هفت فرزند داشتند، اما تنها سه دخترشان (جنی، لورا و النور) تا بزرگسالی زنده ماندند .

🔥 فعالیت‌های انقلابی و تبعید

• روزنامه‌نگاری: سردبیر روزنامهٔ راینیشه تسایتونگ (۱۸۴۲–۱۸۴۳) که به‌دلیل انتقاد از حکومت پروس توقیف شد.
• آشنایی با انگلس: در ۱۸۴۴ در پاریس با فریدریش انگلس دوست شد. این همکاری مادام‌العمر به تولید آثار مشترک مانند مانیفست کمونیست (۱۸۴۸) انجامید .
• تبعید:
  • به‌دلیل فعالیت‌های انقلابی از آلمان، فرانسه و بلژیک اخراج شد.
  • نهایتاً در ۱۸۴۹ به لندن گریخت و تا پایان عمر در فقر زندگی کرد. حمایت مالی انگلس به او امکان داد تا پژوهش‌های اقتصادی خود را ادامه دهد .

📚 آثار کلیدی و نظریه‌ها

مارکس با ترکیب دیالکتیک هگلی و ماتریالیسم، نظریهٔ ماتریالیسم تاریخی را پایه‌گذاری کرد. مهم‌ترین مفاهیم او عبارتند از:

۱. مبارزهٔ طبقاتی

• تاریخ جوامع، تاریخ نبرد بین استثمارگران (سرمایه‌داران) و استثمارشوندگان (کارگران) است.
• انقلاب پرولتاریا ضروری است تا جامعه‌ای بی‌طبقه (کمونیستی) ایجاد شود .

۲. سرمایه‌داری و ارزش اضافی

• در کتاب سرمایه (۱۸۶۷)، استدلال کرد که سرمایه‌داران از طریق ارزش اضافی (تفاوت بین ارزش تولید شده توسط کارگر و دستمزد پرداختی) کارگران را استثمار می‌کنند .
• این نظام به‌سبب تناقضات درونی (مانند بحران‌های ادواری) محکوم به فروپاشی است .

۳. نقش دولت و انقلاب

• دولت ابزار سلطهٔ طبقهٔ حاکم است.
• پس از انقلاب، دوره‌ای از دیکتاتوری پرولتاریا لازم است تا جامعه به سمت کمونیسم حرکت کند .

⏳ سال‌های پایانی و مرگ

• مارکس در فقر و بیماری (ناشی از کار طاقت‌فرسا) زندگی می‌کرد.
• در ۱۴ مارس ۱۸۸۳ در لندن درگذشت و در گورستان هایگیت دفن شد. سخنرانی معروف انگلس بر مزار او تأکید کرد:

  “مارکس کشف کرد که تاریخ جوامع، تاریخ مبارزهٔ طبقاتی است” .

میراث و تأثیرات

• مارکسیسم: به‌عنوان پایه‌ای برای جنبش‌های سوسیالیستی و کمونیستی جهانی (مانند انقلاب روسیه و چین) عمل کرد .
• نقدها: برخی او را به “اروپامحوری” متهم کردند، اما پژوهش‌های جدید (مانند اثر کوین اندرسن) نشان می‌دهند او به جوامع غیرغربی (مانند هند و روسیه) توجه داشت .
• فرهنگ عامه:
  • شعر اردو از وامق جونپوری او را “آفتاب تابناک ضمیر” می‌خواند .
  • علامه اقبال در شعرش او را “کلیم بی‌تجلی و مسیح بی‌صلیب” توصیف کرد .

جدول زمانی زندگی مارکس

جدول مفاهیم کلیدی مارکسیسم

مارکس نه‌تنها نظریه‌پرداز، بلکه کنشگری بود که فقر را تجربه کرد و معتقد بود:

“فیلسوفان تاکنون جهان را تفسیر کرده‌اند؛ مسئله اما تغییر آن است”.
آثار او همچنان در تحلیل نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی مرجع اند .